Een fruitteler op Zuid-Beveland is het eind mei 2023 helemaal zat: er gebeuren vreemde dingen op zijn bedrijf. Er zitten plots andere messen onder zijn zitmaaier, tractoren lekken dan weer wel en dan weer geen olie. Er is sprake van sabotage, vermoedt hij. In de nacht van 31 mei op donderdag 1 juni werkt hij met een tractor en een spuit, maar de straal gaat de verkeerde kant op en de tractor gaat tijdens het rijden steeds naar links en rechts. "Er gebeurden allemaal rare dingen door dat saboteren en opeens was de maat voor mij vol", verklaart hij later tijdens het onderzoek.
Hij sticht brand in een loods. "Ik was nog wel zo bij mijn positieven dat ik rekening heb gehouden met mijn vluchtroute. Ik heb alles heel rustig gedaan", aldus de teler, die vervolgens ook in zijn woning brand sticht. Aan de politie die ter plaatse komt, vertelt hij meteen dat hij de brand zelf heeft aangestoken. "Ik heb die brand niet aangestoken om geld van de verzekering te krijgen, maar ik was gewoon helemaal klaar met die sabotages en dat papierwerk. Ik heb op geen enkel moment de gedachte gehad om het vuur te blussen. Ik vond het wel best zo." De man wordt aangehouden, maar niet strafrechtelijk vervolgd.
De teler blijkt al tien jaar psychische klachten te hebben. De medicijnen die hij daarvoor heeft, slikt hij al weken niet vanwege de bijwerkingen.
Overzag de verzekerde de gevolgen?
De woning is verzekerd bij ZLM. Goudse-dochter De Zeeuwse heeft het bedrijfsgebouw verzekerd. Beide verzekeraars schakelen een onderzoeksbureau in, dat onder meer bovengenoemde uitspraken van de man optekent. "Het was een impulsieve actie", zo verklaart hij.
De medisch adviseur spreekt van een paranoïde waanstoornis met regelmatig agressieve impulsdoorbraken, waarbij het wachten is op nieuwe paranoïde wanen als de medicatie wordt gestopt. Zijn collega die door de verzekerde wordt ingeschakeld, stelt dat de man pas in september uit zijn psychose kwam en inzicht kreeg in de gevolgen van de brandstichting. Hij moet wilsonbekwaam worden verklaard, is de conclusie.
Maar daarmee is de adviseur van de verzekeraars het niet eens: "Verzekerde vertelde tijdens de opname na de brandstichting geen spijt te hebben van de brandstichting, maar het wel zonde te vinden van zijn woning en de tractoren. Dit suggereert dat verzekerde de gevolgen van zijn beslissing tot brandstichting wel overzag." ZLM en De Goudse houden de hand op de knip (opzettelijk of roekeloos handelen en geen onvoorziene gebeurtenis) en de zaak wordt voor de rechter gebracht.
Geen afweging, geen inzicht
Heeft de verzekerde eigen schuld, is de eerste vraag die de rechtbank in Middelburg beantwoordt. Het antwoord is nee: de man had een paranoïde psychose met ernstig gevaarlijk impulsief gedrag en kon de gevolgen van zijn handelen niet overzien. Hij kon geen alternatieven afwegen en daaruit keuzes maken. Hij had bovendien geen enkel ziektebesef of -inzicht.
Was het dan roekeloos handelen omdat de brandstichter geen medicijnen had ingenomen? Ook hier is het antwoord nee: "Uit de stellingen van ZLM blijkt niet dat [de verzekerde] wist of redelijkerwijs had moeten weten dat het niet innemen van zijn medicijnen zou leiden tot het in brand steken van zijn woning of anderszins het veroorzaken van schade." Hij had wel kunnen weten dat zijn paranoïde wanen zouden terugkeren, maar brandstichting is een stap verder, aldus de rechter. "Relevant hierbij is dat [de verzekerde] al maanden was gestopt met het innemen van zijn medicijnen."
Voorwaarden
ZLM had de polisvoorwaarden beter moeten formuleren, voegt de rechter nog toe: "Als ZLM het risico van schade als gevolg van geestelijke stoornissen had willen uitsluiten, had zij dit expliciet in de polisvoorwaarden moeten opnemen. Het zou namelijk – zoals de Hoge Raad heeft overwogen – maatschappelijk onwenselijk zijn als verzekerden bij het aangaan van een verzekeringsovereenkomst al zouden moeten anticiperen op het risico van geestelijke stoornissen om vast te stellen of schade als gevolg daarvan gedekt is." ZLM en De Zeeuwse moeten dus alsnog de portemonnee trekken en de schade aan woon- en bedrijfspand plus inboedel vergoeden. Ze beraden zich nog op een hoger beroep.
Beoordeling psychose niet altijd hetzelfde
Een psychose ontslaat iemand overigens niet altijd van verantwoordelijkheid. Vorig jaar oordeelde Kifid dat ABN Amro Verzekeringen geen schade hoefde te vergoeden aan een verzekerde die zijn eigen huis in een psychose in brand had gestoken. Hij had namelijk drugs gebruikt en dat leidde de geschillencommissie naar het oordeel dat er sprake was van opzet. Er was wel sprake van een psychose, waardoor de wil en dus de opzet in principe ontbrak, maar de man had door het drugsgebruik de psychose zelf veroorzaakt. In dit geval was het oordeel dus dat brandstichting bij een psychose juist níét "een stap verder" is.
Doodslag: niet veroordeeld, maar ook niet geërfd
De Hoge Raad kreeg vorig jaar een nog extremere zaak op het bord: die van een man die in psychotische toestand zijn vrouw had omgebracht. Het stel – zij had net met haar broer een boerderij geërfd, hij was in het bezit van hoge schulden – trouwde in 2013 in gemeenschap van goederen. Twee jaar later beroofde de man zijn echtgenote met geweld van het leven. Doodslag, oordeelde de rechter, maar hij werd niet vervolgd omdat hij handelde tijdens een psychose.
De man maakte vervolgens aanspraak op de erfenis van zijn overleden vrouw, maar haar broer vond hem vanwege de doodslag onwaardig om te erven en begon een rechtszaak. De Hoge Raad oordeelde eind vorig jaar dat er juridisch gezien te weinig basis is om de man zonder strafrechtelijke veroordeling onwaardig te verklaren. Maar de redelijkheid en billijkheid gebieden om dat toch te doen, gezien de gruwelijke handelingen van de man en zijn gedrag in de jaren voor de moord, waarbij hij onder meer een familielid bedreigde met de dood en inbrak bij zijn zwager, waarvoor hij is veroordeeld. Wroeging heeft hij nooit getoond.
