Volgens de beroepscommissie moet er altijd een relatie zijn met een administratieve of gerechtelijke procedure, wil de verzekerde een eigen advocaat kunnen inschakelen. Dat is in lijn met de Europese regelgeving en jurisprudentie. In de betreffende klachtzaak ging het om vergoeding van de kosten van een sportrechtspecialist voor het laten rectificeren van een publicatie. DAS had de claim afgewezen. Terecht, vindt de Commissie van Beroep. "Het is niet gebleken dat de inzet van de zelfgekozen sportrechtspecialist samenhangt met een of andere procedure bij een rechter of een andere instantie."

De kwestie

Een atlete heeft bij DAS een rechtsbijstandverzekering. In de voorwaarden staat: "U mag zelf een rechtshulpverlener kiezen, als het nodig is om namens u een gerechtelijke of
administratieve procedure te voeren. In veel gevallen kan de juridisch specialist van DAS die procedure voor u voeren. Maar als u dat wilt, mag u ook een rechtshulpverlener kiezen die niet bij DAS in dienst is. Bijvoorbeeld een advocaat. Dit noemen wij een externe rechtshulpverlener."

De atlete krijgt in 2019 te maken met een publicatie in het blad van de Nederlandse Triatlonbond die naar haar mening onjuistheden bevat. Ze meldt aan DAS dat ze een eigen advocaat - een sportrechtspecialist - wil inschakelen. DAS geeft aan dat alleen de kosten van een eventuele gerechtelijke procedure worden vergoed. Later laat de atlete weten dat zo'n procedure wordt opgestart. DAS geeft aan de kosten tot € 5.000 te willen vergoeden. Eind van het jaar stuurt de atlete twee nota's in, maar vergoeding blijft uit. De kosten hebben betrekking op werkzaamheden in het minnelijke traject, aldus DAS. Er is dus geen procedure gevoerd.

Vrije keuze in elke fase

Ze dient een klacht in bij Kifid en de Geschillencommissie vindt dat DAS toch de € 5.000 moet vergoeden. De commissie leest in de rechtspraak van het Europese Hof van Justitie dat een verzekerde in het kader van zijn rechtsbijstandsverzekering in elke fase die kan leiden tot een procedure bij een rechterlijke instantie een beroep op vrije advocaatkeuze toekomt, waarbij wel als voorwaarde geldt dat sprake moet zijn van een conflict, te definiëren als het bestaan van een belangentegenstelling.

Vrije advocaatkeuze niet onbeperkt

DAS gaat in beroep. De Commissie van Beroep verwijst naar een arrest van het EU-hof uit 2009, waaruit volgt dat het recht op vrije advocaatkeuze is beperkt tot administratieve of gerechtelijke procedures. "Van deze beschrijving heeft het Hof van Justitie van de EU geen afstand genomen in latere uitspraken, maar het heeft erop voortgeborduurd."De Geschillencommissie heeft eerder een uitleg gegeven die niet strookt met de ruimte die de Europese richtlijn biedt aan verzekeraars om het recht op vrije advocaatkeuze te beperken, oordeelt de beroepscommissie. "Een verzekeraar mag in een natura-rechtsbijstandverzekering de vrije advocaatkeuze beperken tot de rechtsbijstand in een gerechtelijke of administratieve procedure. In deze klachtzaak is die beperking in de voorwaarden van de rechtsbijstandverzekering vermeld."

Wat is een gerechtelijke procedure?

De commissie gaat ook in op het begrip 'gerechtelijke procedure': Er moet steeds gekeken worden naar de specifieke omstandigheden en naar de context en de strekking van de Europese richtlijn over rechtsbijstandverzekeringen om te bepalen of er wel of niet sprake is van een gerechtelijke of administratieve procedure. "De specifieke kenmerken van een volgens het nationale recht ingestelde procedure zijn daarbij van belang." In deze zaak is niet gebleken dat de werkzaamheden van de sportrechtspecialist samenhangen met een procedure of een fase in een procedure. "Dit maakt dat de Commissie van Beroep in deze specifieke situatie oordeelt dat er geen sprake is van rechtsbijstand in een gerechtelijke of administratieve procedure. De rechtsbijstandverzekering biedt in dat geval geen dekking voor de vergoeding van advocaatkosten. De verzekeraar heeft de claim van de atlete daarom terecht afgewezen."

De verzekerde hoeft de naar aanleiding van de eerdere uitspraak ontvangen vergoeding overigens niet alsnog terug te betalen: DAS heeft toegezegd de uitspraak van de Geschillencommissie zonder meer na te komen.

In strijd met oordeel EU-Hof?

De beroepscommissie legt met de uitspraak ogenschijnlijk het oordeel van het EU-hof van Justitie naast zich neer, dat vorig jaar nog bepaalde dat ook in fasen voorafgaand aan een procedure ruimte is voor het inschakelen van externe rechtsbijstand. Maar: "De ‘voorafgaande fase’ waarvan het Hof van Justitie van de EU spreekt [...] betrof in deze zaken steeds een door het nationale recht ingestelde procedure of een fase in een dergelijke procedure." Het eerdere oordeel van de Geschillencommissie zou ertoe leiden dat bij een conflict in alle gevallen, zelfs vóór elke administratieve of gerechtelijke procedure, het recht bestaat om zelf een advocaat vrij te kiezen, ongeacht de aard van de rechtsbijstanddekking. En dat zou de werkingssfeer van de EU-richtlijn tot nul reduceren, aldus de beroepscommissie. "Aan de beperking van het recht op vrije advocaatkeuze, die de richtlijn toestaat in het kader van een naturaverzekering, zou bij de uitleg van de Geschillencommissie haar betekenis worden ontnomen."

DAS: goed nieuws voor verzekerden

DAS-directievoorzitter Hanneke Jukema vindt de uitspraak goed nieuws voor rechtsbijstandverzekerden. "De kosten voor een rechtsbijstandverzekering zijn laag, waardoor juridische hulp toegankelijk is voor een grote groep Nederlanders. Voor deze maatschappelijke functie van rechtsbijstand maakt DAS zich sterk."

Uitspraak Commissie van Beroep Financiële Dienstverlening, 2021-0042